تاثیر روغن حیوانی و گیاهی بر سلامت قلب و عروق: کدام بهتر است؟

سلامت قلب و عروق ارتباط زیادی با نوع چربی مصرفی در رژیم غذایی دارد. روغن‌ها یکی از منابع اصلی چربی هستند و می‌توانند هم اثر مثبت و هم اثر منفی بر قلب بگذارند. روغن‌های حیوانی معمولاً سرشار از اسیدهای چرب اشباع و کلسترول هستند و مصرف زیاد آن‌ها ممکن است باعث افزایش کلسترول بد و گرفتگی رگ‌ها شود.

 در مقابل، روغن‌های گیاهی بیشتر حاوی اسیدهای چرب غیراشباع و ترکیبات مفید مانند آنتی‌اکسیدان‌ها هستند که به کاهش التهاب و بهبود جریان خون کمک می‌کنند. انتخاب بین این دو نوع روغن به عوامل مختلفی مانند وضعیت سلامتی، مقدار مصرف و روش پخت‌وپز بستگی دارد. در این مطلب، مزایا و معایب هر کدام بررسی می‌شود تا مشخص گردد کدام گزینه برای سلامت قلب مناسب‌تر است.

مقایسه ترکیبات شیمیایی روغن حیوانی و گیاهی

روغن‌های حیوانی و گیاهی از نظر ترکیبات شیمیایی تفاوت‌های قابل‌توجهی دارند و همین تفاوت‌ها تعیین می‌کند که هر کدام چه تأثیری بر سلامت قلب و عروق بگذارند. آشنایی با این ترکیبات می‌تواند به انتخاب بهتر و مصرف متعادل‌تر کمک کند.

اسیدهای چرب اشباع

روغن‌های حیوانی معمولاً سرشار از اسیدهای چرب اشباع هستند. این چربی‌ها در دمای اتاق حالت جامد دارند و مصرف بیش از حد آن‌ها با افزایش سطح کلسترول بد (LDL) و بالا رفتن خطر گرفتگی رگ‌ها ارتباط دارد. در بیشتر روغن‌های گیاهی، میزان اسید چرب اشباع کمتر است و همین موضوع باعث می‌شود در حالت مایع باشند، البته استثناهایی مانند روغن نارگیل و پالم وجود دارد که با وجود گیاهی بودن، مقدار زیادی چربی اشباع دارند.

اسیدهای چرب غیراشباع

بیشتر روغن‌های گیاهی غنی از اسیدهای چرب غیراشباع هستند، این دسته شامل چربی‌های تک‌غیراشباع (مانند روغن زیتون) و چندغیراشباع (مانند روغن آفتابگردان، سویا و کلزا) می‌شود. این نوع چربی‌ها می‌توانند سطح کلسترول خوب (HDL) را افزایش دهند و التهاب را کاهش دهند. روغن‌های حیوانی نیز حاوی مقداری چربی غیراشباع هستند، اما نسبت آن به روغن‌های گیاهی بسیار کمتر است.

کلسترول و تری‌گلیسرید

روغن‌های حیوانی به طور طبیعی دارای کلسترول هستند و مصرف زیاد آن‌ها ممکن است سطح کلسترول خون را بالا ببرد. در مقابل، روغن‌های گیاهی فاقد کلسترول‌اند و اثر آن‌ها بر تری‌گلیسرید بیشتر به میزان و روش مصرف بستگی دارد. در هر دو نوع روغن، استفاده بیش از حد می‌تواند باعث افزایش تری‌گلیسرید خون و در نتیجه بالا رفتن خطر بیماری‌های قلبی شود.

تأثیر روغن‌ها بر قلب و عروق

روغن‌ها بسته به منبع، ترکیب شیمیایی و میزان مصرف، می‌توانند اثرات متفاوتی بر سلامت قلب و عروق داشته باشند. چربی‌های اشباع و ترانس به‌طور معمول با افزایش کلسترول بد (LDL)، تشدید التهاب و افزایش خطر تصلب شرایین مرتبط‌اند. در مقابل، چربی‌های غیراشباع به‌ویژه امگا۳ می‌توانند نقش محافظتی در برابر بیماری‌های قلبی داشته باشند. با این حال، حتی روغن‌های سالم نیز در صورت مصرف بیش از حد، می‌توانند منجر به افزایش تری‌گلیسرید، اضافه‌وزن و فشار بیشتر بر سیستم قلبی‌عروقی شوند.

تأثیر روغن حیوانی بر قلب و عروق

روغن‌های حیوانی به دلیل دارا بودن مقادیر بالای اسیدهای چرب اشباع و کلسترول، در صورت مصرف زیاد می‌توانند سطح LDL را افزایش داده و شرایط را برای رسوب چربی در دیواره عروق فراهم کنند. این روند به مرور باعث کاهش انعطاف‌پذیری عروق و افزایش خطر گرفتگی رگ‌ها می‌شود. البته مصرف محدود و کنترل‌شده آن‌ها در قالب یک رژیم متعادل، به‌ویژه زمانی که با فعالیت بدنی کافی همراه باشد، الزاماً به بروز مشکل منجر نمی‌شود.

تأثیر روغن گیاهی بر قلب و عروق

بیشتر روغن‌های گیاهی سرشار از اسیدهای چرب غیراشباع هستند که به کاهش LDL، حفظ یا افزایش HDL و بهبود عملکرد عروق کمک می‌کنند. با این حال، ایمنی کامل آن‌ها به نوع و تعادل مصرف بستگی دارد. نسبت امگا۳ به امگا۶ در این میان اهمیت ویژه‌ای دارد؛ دریافت بیش از حد امگا۶ نسبت به امگا۳ ممکن است تعادل التهابی بدن را برهم زده و اثرات مفید روغن‌های گیاهی را کاهش دهد. بنابراین توصیه می‌شود بخشی از روغن‌های مصرفی از منابع غنی امگا۳ مانند روغن کلزا، بذر کتان، گردو و ماهی‌های چرب تأمین شود.
از نظر تأثیر بر التهاب، تصلب شرایین، فشار خون و آریتمی، شواهد علمی نشان می‌دهد که چربی‌های اشباع و ترانس می‌توانند التهاب مزمن را تشدید کرده و روند تصلب شرایین را سرعت بخشند، در حالی‌که امگا۳ موجود در برخی روغن‌های گیاهی خاصیت ضدالتهابی دارد و می‌تواند به کاهش فشار خون و کاهش خطر برخی آریتمی‌ها کمک کند.

نقش روش مصرف و پخت در مفید یا مضر بودن روغن‌ها

تأثیر روغن بر سلامت، فقط به نوع آن محدود نمی‌شود؛ نحوه مصرف و روش پخت نیز اهمیت زیادی دارد. بسیاری از روغن‌ها در برابر حرارت بالا دچار تغییر ساختار شیمیایی می‌شوند و ترکیبات مضری مانند چربی‌های ترانس یا رادیکال‌های آزاد تولید می‌کنند. به عنوان مثال، روغن‌های غنی از اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه مانند روغن آفتابگردان یا سویا در دمای بالا سریع‌تر اکسید می‌شوند و خاصیت خود را از دست می‌دهند.

 از طرف دیگر، روغن‌های پایدارتر مانند روغن زیتون بکر یا روغن کلزا برای پخت ملایم یا مصرف خام مناسب‌ترند، و روغن‌های با نقطه دود بالا مانند روغن کنجد یا برخی روغن‌های تصفیه‌شده برای سرخ‌کردن بهتر عمل می‌کنند. همچنین مصرف مستقیم روغن‌ها به صورت خام (مثل استفاده از روغن زیتون روی سالاد) می‌تواند بیشترین خواص تغذیه‌ای آن‌ها را حفظ کند.

الگوهای مصرف روغن حیوانی و گیاهی

الگوی مصرف روغن در جوامع مختلف تحت تأثیر فرهنگ غذایی، شرایط اقتصادی و توصیه‌های بهداشتی تغییر کرده است. در گذشته، در بسیاری از مناطق، روغن حیوانی منبع اصلی چربی در رژیم غذایی بود، اما با افزایش آگاهی نسبت به اثرات چربی‌های اشباع، مصرف آن کاهش یافت و جای خود را به روغن‌های گیاهی داد. در حال حاضر، توصیه‌های علمی بر استفاده بیشتر از روغن‌های گیاهی سالم مانند زیتون، کلزا و کنجد و کاهش مصرف روغن‌های حیوانی تأکید دارند.

با این حال، در برخی رژیم‌های غذایی سنتی، استفاده محدود و متعادل از روغن حیوانی همچنان وجود دارد و در صورتی که با سبزیجات، غلات کامل و فعالیت بدنی کافی همراه باشد، لزوماً به سلامت قلب آسیب نمی‌زند. نکته کلیدی، رعایت تعادل و تنوع در مصرف است تا از مزایای هر دو گروه روغن بهره‌مند شویم و خطرات احتمالی آن‌ها را کاهش دهیم.

سخن پایانی
انتخاب بین روغن حیوانی و گیاهی تنها به یک مقایسه ساده محدود نمی‌شود؛ ترکیب شیمیایی، میزان مصرف، روش پخت‌وپز و حتی تعادل سایر اجزای رژیم غذایی، همگی در اثر آن بر سلامت قلب و عروق نقش دارند. شواهد علمی نشان می‌دهد که کاهش مصرف چربی‌های اشباع و جایگزینی آن‌ها با منابع غنی از اسیدهای چرب غیراشباع، به‌ویژه امگا۳، می‌تواند به بهبود عملکرد قلب و کاهش خطر بیماری‌های عروقی کمک کند.

با این حال، هیچ روغنی به‌طور مطلق مفید یا مضر نیست؛ آنچه اهمیت دارد، انتخاب آگاهانه، مصرف متعادل و استفاده صحیح از روغن‌ها در پخت‌وپز است. رعایت این اصول، بهترین راه برای بهره‌مندی از خواص مفید روغن‌ها و پیشگیری از آسیب‌های احتمالی خواهد بود.

شرکت ترنگ، از سال ۱۳۸۷ با تمرکز بر تولید فرآورده‌های اصیل کنجدی مانند ارده، حلوا ارده، سوهان کنجدی و روغن کنجد، طعمی ماندگار و سالم را از دل سنت‌های ایرانی به سفره‌های امروز آورده است.